Cựu Đại sứ Osius kể ấn tượng sâu đậm về vị tướng Việt Nam và 2 chuyến thăm của lãnh đạo Việt - Mỹ đáng tự hào nhất

Cảm xúc của ông thế nào khi nghe tin Tổng thống Joe Biden sẽ thăm Việt Nam vào tháng 9 này?

Tôi đã rất mong chờ chuyến thăm. Đã có lúc tưởng chừng như không thể nhưng giờ thì tôi rất mừng vì chuyến thăm sẽ diễn ra.

Hai nước đã thiết lập quan hệ Đối tác toàn diện vào năm 2013. Ông đánh giá thế nào về sự phát triển trong quan hệ hai nước thập kỷ qua?

Tôi đã có mặt ở thời điểm công bố quan hệ Đối tác toàn diện và 1 thập kỷ đã trôi qua kể từ tuyên bố này, quan hệ của 2 nước đã thay đổi ngoạn mục.

Chúng ta đã mở rộng quan hệ trên mọi lĩnh vực: kinh tế và thương mại, chính trị, an ninh, ngoại giao nhân dân và đặc biệt là giáo dục, khoa học và công nghệ, y tế, năng lượng, khí hậu…

Chúng ta đã đi từ hợp tác song phương sang hợp tác khu vực và toàn cầu, về những vấn đề lớn, những vấn đề quan trọng. Tôi nghĩ chúng ta là những đối tác có chung tầm nhìn về một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cởi mở, kết nối, thịnh vượng và hòa bình.

Và sau đó tôi muốn tập trung một chút vào công việc hiện tại của tôi với tư cách là Giám đốc điều hành của Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ - ASEAN (US-ABC).

Năm ngoái là một năm thật tuyệt vời, nhất là khi nhìn lại mối quan hệ kinh tế đã từng rất khiêm tốn cho đến những năm gần đây.

Hiện tại, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của hàng hóa, dệt may, da giày, điện tử của Việt Nam, có tổng kim ngạch thương mại hai chiều năm ngoái là 138 tỷ USD. Đó là một sự gia tăng theo cấp số nhân. Các công ty Mỹ đã đầu tư hơn 11 tỷ USD tại Việt Nam trong năm 2022.

Việt Nam hiện là đối tác thương mại lớn thứ 8 của Mỹ. Và bây giờ chúng ta đang cùng nhau làm việc về khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Ông đã tham gia nhiều vào việc thúc đẩy quan hệ hai nước. Vậy sự kiện nào khiến ông tự hào nhất?

Khi nhìn lại những người hùng đã xây dựng quan hệ giữa 2 nước, bắt đầu từ cố Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch và Đại sứ Bill Sullivan đã bắt đầu những bước đầu tiên dẫn đến bình thường hóa quan hệ, các nhà lãnh đạo Việt Nam nhận ra rằng nếu họ có thể giải quyết những lo ngại của Mỹ trong vấn đề quân nhân mất tích thì điều đó sẽ thay đổi mối quan hệ. Và nó đã thực sự hiệu quả.

Chúng tôi đã thống kê được 731 quân nhân Mỹ mất tích. Và hiện nay Mỹ đang hỗ trợ Việt Nam tìm kiếm những người lính Việt Nam mất tích thông qua Sáng kiến tìm kiếm người Việt Nam mất tích trong chiến tranh (VWAI).

Khi tôi còn là Đại sứ, chúng tôi đã dọn dẹp vật liệu chưa nổ, đặc biệt là ở tỉnh Quảng Trị và làm sạch dioxin ở sân bay Đà Nẵng. Tôi rất tự hào khi tham gia vào công việc này.

Và ngay tháng 3 năm nay, Giám đốc Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) Samantha Power đã công bố thêm 73 triệu USD để xử lý dioxin và làm sạch đất tại sân bay Biên Hòa. Đây là kết quả của một quá trình dài.

Bạn đã hỏi về điều tôi tự hào nhất. Đó là cùng với sự hỗ trợ của nhiều người, tôi đã có thể tạo điều kiện thuận lợi cho chuyến thăm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đến Washington vào năm 2015, hội đàm với Tổng thống Barack Obama tại Phòng Bầu dục trong một tiếng rưỡi, vượt xa cả kế hoạch ban đầu.

Hai nhà lãnh đạo đã nhất trí trong Tuyên bố chung rằng, tôn trọng thể chế chính trị của nhau. Và kể từ thời điểm đó, mối quan hệ đã thực sự tiến triển, chúng ta đã cùng nhau hợp tác về môi trường và y tế, khoa học và công nghệ, an ninh và kinh tế... Tôi nghĩ chuyến thăm đó cực kỳ quan trọng. Và tôi đã giúp biến điều đó thành hiện thực.

Tôi có thể nhìn thấy bức ảnh của Tổng thống Obama trong chuyến thăm đến Việt Nam năm 2016 sau lưng ông. Vậy còn chuyến thăm đó, Peace Corps đến Việt Nam và Mỹ gỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí sát thương với Việt Nam, thì sao?

Ồ, đó là bức ảnh khi Tổng thống Obama trích Truyện Kiều trong bài phát biểu của mình. Ông không chỉ nói về 4 năm của mối quan hệ, mà còn quay ngược lại nhiều thế kỷ, về văn hóa Việt Nam từ xưa đến nay chứ không chỉ là về chiến tranh.

Tôi đã được chứng kiến lễ ký kết thỏa thuận của Chương trình Hòa bình (Peace Corps) và rất vui mừng khi Tổng thống quyết định dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí cũng như đạt được tiến bộ trong việc xây dựng một cơ sở mới của Đại sứ quán Mỹ.

Cũng từ năm đó, chúng ta đã có tới ba chuyến viếng thăm của tàu sân bay Mỹ đến Việt Nam trong năm 2018, 2020 và 2023.

Và tàu tuần duyên Mỹ đầu tiên cũng đã được bàn giao cho Việt Nam, trở thành tàu cảnh sát biển lớn nhất của Việt Nam. Tất cả những thành quả đó đều bắt đầu vào năm 2015 và 2016. Đó là hai năm thật sôi động. Tôi rất tự hào về chuyến thăm đó.

Trong cuộc trò chuyện, chúng ta đã nói đến câu chuyện tìm kiếm người mất tích trong chiến tranh, tẩy độc sân bay. Dường như Việt Nam vẫn gắn với cuộc chiến trong suy nghĩ của nhiều người Mỹ. Vậy điều này đã thay đổi chưa?

Bạn đã xem có một bộ phim trên Netflix có tên là A Tourist’s Guide to Love chưa?

Đó chính là hình ảnh hiện tại về Việt Nam, một nơi thực sự tốt đẹp mà du khách, sinh viên, doanh nhân được chào đón. Đó là một hình ảnh về Việt Nam rất khác biệt ở Mỹ và với tư cách là đối tác thương mại lớn thứ 8 của chúng tôi.

Chúng tôi vô cùng quan tâm đến các cơ hội của Việt Nam. Với tư cách là một đối tác kinh tế và thương mại, tôi vui mừng khi chứng kiến điều đó xảy ra.

Những hình ảnh cũ đang trôi qua.

Có một thế hệ lớn tuổi hơn có lẽ nghĩ về chiến tranh, nhưng thế hệ bây giờ thì không.

Hồi đầu năm nay, hơn 50 tập đoàn của Mỹ đã đến Việt Nam, cũng là phái đoàn kinh doanh lớn nhất của Mỹ từng đến Việt Nam, trong đó có nhiều tập đoàn công nghệ lớn. Ông nghĩ điều gì khiến Việt Nam hấp dẫn với doanh nghiệp Mỹ?

Tôi nghĩ tất cả những công ty đó đều có niềm tin mạnh mẽ vào triển vọng tăng trưởng, sự lãnh đạo đất nước, cũng như con người Việt Nam lao động cần cù. Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ 8 của chúng tôi, có mức tăng trưởng 8% vào năm 2022 và gắn kết cao với Mỹ.

Dù hiện tại là thời điểm có rất nhiều thách thức toàn cầu nhưng nhận định về Việt Nam vẫn rất lạc quan.

Về chuỗi cung ứng, tôi nghĩ Việt Nam ngày càng được coi là trung tâm khi nói đến sản xuất toàn cầu. Việt Nam là một phần của chuỗi cung ứng chất bán dẫn hoặc hàng tiêu dùng nhanh, đồ chơi, đồ nội thất, thực phẩm và nông nghiệp.

Cũng rất tích cực khi nhắc đến nền kinh tế kỹ thuật số, nền kinh tế kỹ thuật số đang phát triển nhanh, nền kinh tế sáng tạo, dịch vụ tài chính ngân hàng, chăm sóc sức khỏe…, tất cả các lĩnh vực này, Việt Nam đều rất hấp dẫn và nhận được sự quan tâm.

Cuối cùng, hiện nay có các công ty Việt Nam đầu tư vào Mỹ, đó là một xu hướng mới.

Vì thế Vinfast nhận được rất nhiều sự quan tâm.

Nhưng cũng có rất nhiều những công ty, như Sovico, là khách hàng lớn của các công ty Mỹ. Vietjet đã mua nhiều máy bay từ Boeing, Vietnam Airlines cũng đang xem xét. Vì vậy, tôi nghĩ rằng khi nhìn vào toàn cảnh bức tranh, thương mại và đầu tư hai chiều sẽ tiếp tục mở rộng và phát triển. Chúng ta đang nhìn thấy một mối quan hệ được tăng tốc đáng kể.

Nhìn vào những gì mà hai đất nước chúng ta đã trải qua, tôi nghĩ, mối quan hệ của chúng ta đã vượt qua quá khứ?

Đúng vậy! Hãy nhìn vào Vinfast, năm nay, họ đã mở một khu liên hợp sản xuất ở bang North Carolina và niêm yết trên sàn NASDAQ. Điều đó tượng trưng cho một mối quan hệ rất khác với mối quan hệ thời chiến.

Hai nước đang cùng nhau giải quyết những tác động của biến đổi khí hậu, cùng nhau giải quyết việc tạo ra các cơ hội để phát triển và thịnh vượng. Chúng ta đã cùng nhau vượt qua đại dịch Covid-19 khi Mỹ cung cấp vaccine cho Việt Nam và Việt Nam cung cấp thiết bị bảo hộ cá nhân cho Mỹ.

Nhìn về cả quá khứ và tương lai, chúng ta đang cố gắng giải quyết những thách thức lớn cùng nhau với tư cách là đối tác.

Vậy với cá nhân ông, trong sự nghiệp ngoại giao và thúc đẩy quan hệ hai nước, có người bạn Việt Nam nào ông trân trọng?

Tôi tự hào khi được làm việc mật thiết với Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh. Ông đã dạy tôi rằng bằng cách trung thực với quá khứ, đầu tiên là giải quyết chất độc màu da cam, chính là chìa khóa để tạo ra một tương lai khác cho Mỹ và Việt Nam

Năm 2016, tôi đến thăm Đà Nẵng cùng với Tướng Vịnh (thời điểm đó giữ chức vụ Thứ trưởng Bộ Quốc phòng - PV), người đã đồng hành cùng ba đại sứ trong việc tìm kiếm, triển khai và cuối cùng là hoàn thành dự án tẩy sạch dioxin

Ông luôn đóng vai trò then chốt trong các vấn đề liên quan đến quan hệ an ninh Mỹ-Việt, và mỗi lần tôi và ông gặp nhau, tôi đều tin rằng ông sẽ nêu vấn đề tẩy độc dioxin - đầu tiên là ở Đà Nẵng và sau đó là Biên Hòa.

Năm 2016, khi tôi và Tướng Vịnh đến sân bay Đà Nẵng, báo chí chụp hàng chục bức ảnh khi tôi và ông thọc tay vào lớp đất mới được làm sạch.

Bức ảnh này đã được trưng bày tại Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh ở Thành phố Hồ Chí Minh, như một lời nhắc nhở rằng việc khắc phục những di sản của chiến tranh là có thể. Tôi biết rằng, cùng nhau, người Việt và người Mỹ đã làm cho vùng đất này trở nên an toàn. Nếu không, với tư cách là cha của hai đứa con nhỏ, tôi đã không chạm vào đất còn tồn dư dioxin.

Tháng 10/2017, tôi lại đi cùng Tướng Vịnh, lần này đến thăm sân bay Biên Hòa, căn cứ không quân cũ của Mỹ và là điểm nóng dioxin lớn nhất cả nước.

Tôi đã thúc đẩy cam kết làm sạch dioxin như một kết quả trong chuyến thăm Việt Nam vào tháng 11 trong cùng năm đó của Tổng thống Donald Trump. Hai tháng trước chuyến thăm, tôi viết trong một bức điện: "Việc giải quyết dioxin như một di sản chiến tranh là điều cần thiết cho tương lai của mối quan hệ quốc phòng của chúng ta với Việt Nam".

Khi tôi đến Biên Hòa, chúng tôi vẫn đang bế tắc về kinh phí. Ông Vịnh đề xuất việc Việt Nam và Mỹ ký bản ghi nhận ý định về việc xử lý dioxin tại Biên Hòa sẽ mang lại sự hỗ trợ tài chính lớn hơn từ các đối tác quốc tế và Chính phủ Việt Nam. Ông Vịnh đã xem xét chi tiết các kế hoạch khắc phục khác nhau, nhấn mạnh rằng việc thực hiện sẽ chỉ diễn ra sau khi Mỹ đưa ra cam kết cụ thể.

Ông Vịnh và tôi đã xem xét bản đồ chi tiết về các khu vực xung quanh sân bay có mức độ ô nhiễm dioxin cao nhất, và tôi đã báo cáo với Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng và Nhà Trắng rằng chất dioxin đã rò rỉ và có khả năng khiến 120.000 người sống gần đó bị phơi nhiễm.

Hai năm sau, cuối cùng chúng tôi cũng bắt đầu công việc dọn dẹp sân bay Biên Hòa - công việc vất vả và tốn kém. Điều đó sẽ không xảy ra nếu không có sự quyết tâm của Tướng Nguyễn Chí Vịnh.