Chiêm ngưỡng bức tượng đồng vua Lê hơn trăm năm tuổi bên hồ Gươm

Tượng đài vua Lê Thái Tổ nằm trong một quần thể kiến trúc nhiều hạng mục tại số 16 phố Lê Thái Tổ (quận Hoàn Kiếm, TP Hà Nội) với thiết kế cổng vào xây gạch theo kiểu tam quan - tứ trụ sát với hè đường. Công trình nhỏ và kiến trúc chính lùi sâu bên trong, khuất tầm mắt nên ít người biết nơi đây có tượng đài một vị vua anh hùng dân tộc đã gắn liền với truyền thuyết hồ Gươm.

Các hạng mục công trình hài hòa trong khuôn viên nhiều cây xanh. Được biết, quần thể kiến trúc được xây dựng vào năm 1894 do Kinh lược sứ Bắc Kỳ Hoàng Cao Khải dựng để tưởng nhớ công ơn của vị vua đã đánh thắng giặc ngoại xâm, giành độc lập cho dân tộc.

Quần thể gồm 3 hạng mục chính, bố cục đăng đối theo một trục thần đạo, từ ngoài vào trong là cổng, sân vườn, nhà phương đình và tượng đài. Phương đình mở bốn phía, có dạng cổ diêm. Tòa kiến trúc nhỏ có hai tầng mái, trang trí hình rồng ở các cột trụ và đầu đao mái, đỉnh mái có thiên hồ.

Ngay sau phương đình là tượng đài vua Lê. Phần trụ được đặt trên một cấp nền cao 0,8 m, có bậc tam cấp. hai bên tam cấp là tượng hổ chầu bằng đá.

Tượng đài vua Lê nằm ở trong cùng có kiến trúc theo kiểu trụ biểu phương Tây với bức tượng đặt trên đỉnh một trụ đá. Nơi dựng tượng trước kia từng có một đền thờ vua Lê Thái Tổ, nhưng không còn tồn tại qua biến thiên lịch sử.

Tượng vua Lê được đúc bằng đồng, cao khoảng 1,2 m, đầu đội mũ bình thiên, bốn góc treo kim tòng, mặc áo long bào, đeo đai lưng. Bức tượng tuy nhỏ nhưng đường nét tinh tế. Đặc biệt, tượng tạc vua Lê trong tư thế trả gươm báu cho thần Kim Quy, gắn liền với truyền thuyết về hồ Gươm.

Đế trụ có mặt bằng hình tròn nhiều cấp, phần thân trụ cũng có mặt bằng hình tròn thuôn dần lên phía trên; đỉnh trụ là một đế vuông đỡ bức tượng. Phía trước trụ có một bàn thờ và lư hương bằng đá.

Phía sau trụ là một bình phong ngăn cách với đình Nam Hương (có mặt chính quay ra phố Hàng Trống).

Trong khuôn viên còn đặt bài thơ khắc trên đá của Đức Thái Tổ Cao Hoàng Đế Lê Lợi.

Ngày nay tượng đài - khu tưởng niệm vua Lê, cùng với đình Nam Hương - ngôi đình cổ cùng trong khuôn viên, là một di tích quan trọng của quần thể danh thắng hồ Gươm.